گندم، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع غذایی بشر، در معرض تهدید آفات متعددی قرار دارد که هر یک به‌نوعی کیفیت و کمیت محصول را تحت تأثیر قرار می‌دهند. یکی از این آفات، تریپس گندم (بال ریشک دار گندم)، حشره‌ای است که به دلیل شیوه تغذیه خود از شیره گیاه، خسارات قابل توجهی را به محصول وارد می‌کند. این آفت کوچک و مخرب نه تنها بر میزان تولید محصول تأثیر می‌گذارد، بلکه با کاهش کیفیت دانه‌ها، اقتصاد کشاورزی را نیز دچار بحران می‌کند.

حشره تریپس گندم، که در بسیاری از مناطق جهان، از جمله ایران، به‌طور گسترده وجود دارد، توانسته خود را با شرایط محیطی مختلف وفق دهد و به یکی از چالش‌های بزرگ کشاورزان تبدیل شود. چرخه زندگی پیچیده و توانایی زمستان‌گذرانی آن، مدیریت و کنترل این آفت را دشوارتر می‌سازد. ما در این مقاله، به بررسی جامع خصوصیات زیستی، چرخه زندگی، خسارت‌های وارد شده و روش‌های کنترل این آفت می‌پردازیم تا راهکارهای مؤثرتری برای مقابله با آن ارائه دهیم.

وینرز بهترین دستگاه دفع موش سقف کاذب است که یکبار برای همیشه موش ها را از سقف خانه خود فراری دهید.

 

رده‌بندی علمی تریپس گندم

نام علمی تریپس گندم، Haplothrips tritici است که از خانواده ریشک بالان است.  این خانواده از حشراتی با بال های باریک و ریشکدار تشکیل شده است.

بال ریشک دار گندم از جمله آفات مهم محصولات کشاورزی به‌ویژه غلات است و به دلیل گستردگی پراکندگی و توانایی ایجاد خسارت، مورد توجه ویژه قرار گرفته است.

بررسی دقیق طبقه‌بندی این آفت و ویژگی‌های خاص آن به محققان کمک می‌کند تا درک بهتری از نحوه عملکرد و مبارزه با آن داشته باشند.

عکس تریپس گندم

تریپس گندم در مقایسه با بیشتر اعضای خانواده خود تفاوت‌هایی در نحوه تغذیه دارد. در حالی که بسیاری از گونه‌های دیگر تریپس بیشتر از برگ‌ها یا گل‌ها تغذیه می‌کنند، این حشره به‌طور خاص به دانه‌های تازه گندم حمله می‌کند. این تمرکز بر دانه‌های غلات باعث شده خسارت بال ریشک دار گندم به محصول بسیار قابل توجه باشد و استفاده از سمپاشی سوسک ریز هنگام درگیری با این آفت بسیار اضطراری است. همچنین، توانایی این آفت در زمستان‌گذرانی و زنده‌ماندن در شرایط سخت زمستانی، آن را از بسیاری از گونه‌های دیگر تریپس متمایز می‌کند و باعث می‌شود در فصل بهار به سرعت جمعیت آن افزایش یابد.

خصوصیات ظاهری و تشخیص نشانه های تریپس گندم

تریپس گندم حشره‌ای کوچک و باریک است که طول بدنش معمولاً بین 1.5 تا 2 میلی‌متر متغیر است. رنگ عمومی بدن آن قهوه‌ای تیره است و بال‌های باریک و ریشک‌دار دارد که به حاشیه‌های بال‌ها ظاهری پرمانند می‌بخشد. این بال‌های ریشک‌دار به آن‌ها امکان پرواز کوتاه و کندی را می‌دهد، اما بیشتر به‌جای پرواز، از گیاه به گیاه دیگر می‌خزند.

لاروها معمولاً زرد مایل به نارنجی با بدنی نرم و بدون بال هستند که در مراحل ابتدایی رشد، به‌راحتی از سایر حشرات کوچک تشخیص داده می‌شوند. حشرات بالغ با استفاده از دستگاه دهانی مکنده، شیره سلولی گیاهان را می‌مکند و بیشتر در نزدیکی دانه‌ها و خوشه‌های گندم دیده می‌شوند.

تشخیص نشانه های تریپس گندم به‌ویژه در مراحل اولیه بسیار مهم است؛ وجود لکه‌های نقره‌ای روی برگ‌های گندم یا پیچیدگی آن‌ها می‌تواند از نشانه‌های اولیه حضور این آفت باشد. همچنین در خوشه‌های گندم، دانه‌های چروکیده و دانه‌های با رشد نامتقارن می‌توانند به وجود بال ریشک بال گندم اشاره داشته باشند.

زیست‌شناسی و چرخه زندگی بال ریشک دار گندم

بال ریشک دار گندم دارای چرخه زندگی پیچیده‌ای است که شامل چهار مرحله اصلی است: تخم، لارو، شفیره، و حشره بالغ. این حشره در فصل بهار، هم‌زمان با شروع گلدهی گندم، تخم‌های خود را روی گیاه می‌گذارد. تخم‌های لوبیایی شکل معمولاً بر روی قسمت‌های نرم و لطیف گیاه مانند گل‌ها و برگ‌ها قرار می‌گیرند. پس از چند روز، لاروها از تخم خارج می‌شوند و فوراً شروع به تغذیه از بافت‌های گیاه می‌کنند.

لاروها، که در ابتدا بدون بال هستند، به شدت از دانه‌های تازه و شیره گیاهی تغذیه می‌کنند و موجب کاهش کیفیت دانه‌های گندم می‌شوند. این مرحله بهترین زمان برای سم پاشی زمین کشاورزی است و پس از طی دو مرحله رشد، لاروها به شفیره تبدیل می‌شوند. مرحله شفیرگی به‌طور معمول در خاک یا در نزدیکی سطح گیاه اتفاق می‌افتد. در طی این مدت، شفیره‌ها تغذیه نمی‌کنند و آماده تغییر به حشره بالغ می‌شوند.

حشرات بالغ با تغذیه از دانه‌های گندم و سایر قسمت‌های گیاه به تخریب ادامه می‌دهند. این آفت قادر است چندین نسل در طول فصل زراعی تکثیر شود و در فصل پاییز، با کاهش دما، به مرحله زمستان‌گذرانی می‌رود. زمستان‌گذرانی بیماری تریپس گندم در عمق خاک، به‌صورت لارو یا شفیره اتفاق می‌افتد و به آن‌ها امکان زنده ماندن در زمستان‌های سرد را می‌دهد. این چرخه پیچیده زیستی باعث می‌شود که جمعیت این آفت در فصل‌های گرم و مرطوب به سرعت افزایش یابد.

تریپس گندم

پراکندگی جغرافیایی حشره تریپس گندم

تریپس گندم در مناطقی با آب و هوای معتدل تا گرم فعالیت دارد و بیشتر در مناطقی که گندم به‌طور گسترده کشت می‌شود، مشاهده می‌گردد. این آفت در بسیاری از مناطق جهان، از جمله اروپا، آسیا و آفریقا، یافت می‌شود. در ایران نیز، استان‌های سمنان، اصفهان، کرمان، یزد و اهواز از جمله مناطقی هستند که بیشترین آسیب را از این آفت تجربه کرده‌اند.

این حشره به دلیل توانایی سازگاری با شرایط مختلف آب و هوایی، می‌تواند در مناطق خشک و سرد نیز زمستان‌گذرانی کند و به سرعت در فصل بهار فعال شود. اما به هر حال در مناطق گرم و خشک، سرعت تکثیر این آفت بیشتر است و می‌تواند خسارات شدیدی به محصولات وارد کند.

خسارت تریپس گندم

این آفت به‌طور مستقیم با تغذیه از دانه‌ها و بافت‌های گیاهان گندم، موجب آسیب‌های شدیدی به محصول می‌شود. خسارت تریپس در گندم شامل چروکیدگی دانه‌ها، کاهش کیفیت و حجم محصول و توقف رشد خوشه‌ها است. تغذیه این حشره از شیره سلولی دانه‌های در حال تشکیل، باعث کاهش وزن دانه‌ها و تغییر شکل آن‌ها می‌شود که این امر به افت قابل توجه در عملکرد محصول منجر می‌شود.

همچنین، ایجاد لکه‌های نقره‌ای روی برگ‌ها و پیچیدگی برگ‌ها از دیگر علایم خسارت تریپس گندم است. این آفت در موارد شدید می‌تواند تا 30 درصد از محصول گندم را از بین ببرد و به‌طور مستقیم بر اقتصاد کشاورزی تأثیر بگذارد.

عکس تریپس گندم

همه چیز درباره مگس سفید بالک، نحوه تشخیص به موقع و راه های مبارزه با آن

روش‌های کنترل و مبارزه با تریپس گندم

مبارزه با تریپس گندم به دلیل چرخه زندگی پیچیده و توانایی زمستان‌گذرانی، نیازمند رویکردهای چندگانه برای تاثیرگذاری است. این رویکردها شامل روش‌های شیمیایی، بیولوژیکی و زراعی هستند که در ادامه هر یک به تفصیل بررسی می‌شوند

استفاده از سم تریپس گندم

یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای مبارزه با تریپس گندم، استفاده از سم دفع حشرات است. سموم مانند ایمیداکلوپرید، اسپینوساد، و پیریپروکسیفن به‌طور مؤثری جمعیت این آفت را کنترل می‌کنند. اما استفاده مداوم و بی‌رویه از این سموم می‌تواند منجر به ایجاد مقاومت در تریپس‌ها شود. به همین دلیل، پیشنهاد می‌شود از سم‌پاشی متناوب استفاده کرده و حتماً برنامه‌های سم‌پاشی را با توجه به مراحل رشد آفت و گیاه تنظیم کنید.

روش‌های زراعی

روش‌های زراعی در مبارزه با تریپس گندم بسیار مؤثر هستند. یکی از این روش‌ها، شخم عمیق در فصل زمستان است که لاروهای در حال زمستان‌گذرانی در عمق خاک را از بین می‌برد. شخم‌زدن خاک قبل از فصل رشد گندم، میزان جمعیت آفت را تا 90 درصد کاهش می‌دهد. علاوه بر این، استفاده از تناوب زراعی با کشت گیاهانی که میزبان مناسبی برای تریپس‌ها نیستند، می‌تواند جمعیت این آفت را به‌طور طبیعی کاهش دهد.

همچنین زمان‌بندی مناسب کشت نیز می‌تواند نقش مهمی در مدیریت این آفت داشته باشد. از این رو کشت زودتر گندم در برخی مناطق می‌تواند تریپس‌ها را از چرخه تغذیه دور کند و اجازه ندهد که با خوشه‌دهی گندم هماهنگ شوند.

3. کنترل بیولوژیکی

استفاده از دشمنان طبیعی یکی از پایدارترین روش‌ها برای کاهش جمعیت بال ریشک دار است. شکارچیان طبیعی مانند زنبورهای پارازیتوئید، Anthocoridae (شکارچیان حشرات کوچک)، و کفشدوزک‌ها نقش مهمی در کاهش جمعیت این آفت ایفا می‌کنند. این شکارچیان بدون ایجاد اثرات منفی بهترین سوسک کش ها بر محیط زیست، می‌توانند جمعیت آفت را در سطح قابل کنترلی نگه دارند. استفاده از این روش‌ها به‌خصوص در مزارع ارگانیک که نمی‌توان از سموم شیمیایی استفاده کرد، بسیار مؤثر است.

روش‌های نوین

در سال‌های اخیر، روش‌های نوین بیوتکنولوژیکی برای مدیریت تریپس گندم توسعه یافته‌اند. یکی از این روش‌ها، استفاده از فرومون‌های جنسی برای جلب و تله حشرات نر است که می‌تواند از تکثیر آفت جلوگیری کند. همچنین، تحقیقات جدیدی در حال انجام است تا از تکنیک عقیم‌سازی حشرات برای کنترل جمعیت این آفت استفاده شود. در این روش، حشرات نر عقیم‌شده به جمعیت طبیعی وارد شده و مانع تولیدمثل مؤثر آفت می‌شوند.

نتیجه‌گیری

تریپس گندم یکی از آفات مخرب محصولات کشاورزی به‌ویژه گندم است که به دلیل توانایی تکثیر سریع و چرخه زیستی پیچیده، مقابله با آن چالشی جدی برای کشاورزان به شمار می‌آید. خسارت‌های ناشی از این آفت شامل کاهش شدید کیفیت و کمیت محصول و همچنین افزایش هزینه‌های کنترل است. از این‌رو، استفاده از یک رویکرد چندگانه شامل روش‌های شیمیایی، زراعی و بیولوژیکی به همراه فناوری‌های نوین در نظارت و کنترل بال ریشک دار گندم بسیار حیاتی است.