کرم غوزه پنبه که به کرم خوشه‌خوار ذرت هم مشهور است، به عنوان یکی از آفات مهم و زیان‌بار در کشاورزی شناخته می‌شود و می‌تواند خسارات گسترده‌ای به محصولات زراعی وارد کند. این آفت در سراسر جهان، به ویژه در کشورهای گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، از جمله ایران، حضور دارد. کرم غوزه خوار پنبه به دلیل توانایی بالای تطبیق‌پذیری با شرایط مختلف آب و هوایی و توانایی حمله به طیف گسترده‌ای از گیاهان، به‌ویژه پنبه و محصولات زراعی دیگری مانند گوجه‌فرنگی،توتون، ذرت، نخود و یونجه، به یکی از آفات اصلی در کشاورزی تبدیل شده است.

آفت کرم قوزه پنبه علاوه بر آسیب‌های مستقیمی که به گیاهان وارد می‌کند، با ایجاد شرایط مناسب برای بروز عفونت‌های قارچی و باکتریایی، می‌تواند منجر به از بین رفتن کامل محصولات شود. این آفت از آنجایی که می‌تواند در مدت زمان کوتاهی در جمعیت‌های زیاد  تکثیر شود، چالشی جدی برای کشاورزان و محققان است و نیازمند کنترل و مدیریت دقیق توسط افراد متخصص شرکت سمپاشی تهران می‌باشد.

در این مقاله، به بررسی جامع خصوصیات، چرخه زندگی، ویژگی‌های زیستی و راه‌های مدیریت و مبارزه با کرم غوزه پنبه پرداخته می‌شود تا اطلاعات کاملی برای کشاورزان و کارشناسان ارائه گردد.

ویژگی‌های زیستی و تغذیه این آفت، گیاهان میزبان آن، نشانه‌های حمله این آفت و راهکارهای کنترل موثر آن خواهیم پرداخت تا به کشاورزان و باغداران در مقابله با این آفت کمک کنیم.

رده‌بندی علمی کرم غوزه پنبه

نام علمی کرم غوزه پنبه Helicoverpa armigera است که به تیره شاپرکان جغدی (Noctuidae) تعلق دارد. این گونه به دلیل ویژگی‌های زیستی خاص و پراکندگی گسترده‌اش، یکی از شناخته‌شده‌ترین آفات کشاورزی در سراسر جهان به شمار می‌رود.

• شاخه: بندپایان
• رده : حشرات
• راسته : پروانه‌سانان
• بالا خانواده : جغدی‌واران
• سرده : Helicoverpa

پروانه کرم قوزه پنبه

 

این آفت در بسیاری از نقاط جهان، از جمله آسیا، اروپا، آفریقا، و استرالیا یافت می‌شود و در سال‌های اخیر حتی به قاره‌های آمریکا نیز راه یافته است. در ایران، کرم قوزه پنبه در بیشتر استان‌ها، به‌ویژه در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، حضور دارد و به محصولات مختلف آسیب می‌زند. این آفت در استان‌های خوزستان، فارس، کرمان، یزد و حتی برخی از مناطق مرکزی ایران به فراوانی دیده می‌شود.

توانایی مهاجرت این گونه به مناطق جدید، باعث شده است که جمعیت‌های متنوعی از این آفت در نقاط مختلف دنیا مشاهده شود. گسترش این آفت به مناطق جدید و تغییرات ژنتیکی در جمعیت‌های مختلف آن، بر مشکلات کنترل و مدیریت آن افزوده است.

ویژگی‌های ظاهری و مرفولوژی کرم غوزه پنبه

آفت کرم غوزه پنبه، چه در مرحله لارو و چه به عنوان پروانه بالغ، دارای ویژگی‌های ظاهری و رفتاری خاصی است که آن را به یکی از آفات مهم کشاورزی تبدیل کرده است. از آن جا که اولین قدم در مبارزه با آفات مختلف شناسایی نوع آفت است، بنابراین بهتر است از متخصصان سمپاشی برای سوسک کمک بگیرید تا بتوانید به درستی نوع آفت و مرحله زندگی آن را تشخیص دهید.

مرفولوژی پروانه کرم قوزه پنبه

پروانه کرم غوزه‌ی پنبه دارای بدنی کوچک و جمع‌وجور با طول حدود 12 تا 20 میلی‌متر و طول بال‌هایی بین 30 تا 40 میلی‌متر است. این اندازه و ساختار بدن، امکان حرکت سریع و دقیق پروانه را بین گیاهان فراهم می‌کند و به آن اجازه می‌دهد که به راحتی میزبان‌های خود را پیدا کند.

رنگ بال‌های پروانه بالغ با توجه به جنسیت آن‌ها متفاوت است. پروانه ماده بال‌های پیشین به رنگ زرد تا نارنجی دارد و در برخی موارد سایه‌هایی از نارنجی تیره یا قهوه‌ای نیز در آن‌ها دیده می‌شود. این رنگ‌ها به ماده‌ها کمک می‌کند که در میان گیاهان استتار کنند. در مقابل، بال‌های پیشین پروانه نر بیشتر به رنگ سبز-خاکستری است و با بال‌های ماده‌ها تفاوت دارد. در هر دو جنس، یک نوار تیره به صورت عرضی در انتهای بال‌ها مشاهده می‌شود که به تشخیص این گونه کمک می‌کند.

بال‌های عقبی این پروانه به رنگ زرد کم‌رنگ یا سفید هستند و دارای یک نوار باریک قهوه‌ای در لبه خارجی خود می‌باشند. همچنین، یک نقطه تیره در مرکز بال عقبی قرار دارد که ویژگی بارزی برای شناسایی این گونه به شمار می‌رود. این ویژگی‌ها به پروانه کمک می‌کنند که به‌خوبی در محیط طبیعی استتار کند و از دید شکارچیان محفوظ بماند، در حالی که نشانه‌هایی منحصر به فرد برای شناسایی دقیق آن‌ها فراهم می‌آورد.

مرفولوژی آفت کرم غوزه پنبه در مرحله لاروی

لاروهای کرم قوزه پنبه در مراحل مختلف رشد ممکن است رنگ‌های متنوعی داشته باشند، از جمله سبز، زرد، قهوه‌ای، و حتی قرمز. این تغییر رنگ بسته به شرایط محیطی و تغذیه می‌تواند متفاوت باشد و لاروهای بالغ‌تر معمولاً رنگ‌هایی تیره‌تر از مراحل ابتدایی خود دارند. لاروها در پایان مرحله رشد خود می‌توانند به طولی حدود 40 میلی‌متر برسند، که این اندازه بزرگ به آن‌ها اجازه می‌دهد تا گیاهان را به طور موثر تخریب کنند.

سر لاروها به رنگ زرد و دارای چندین لکه تیره است که به تشخیص آن‌ها کمک می‌کند. در پشت لاروها، سه نوار تیره دیده می‌شود که در امتداد طول بدن قرار دارد. همچنین، یک نوار زرد روشن در قسمت‌های جانبی بدن، زیر منافذ تنفسی قابل مشاهده است. این نوارها به شناسایی آسان‌تر لاروها در میان سایر گونه‌ها کمک می‌کنند. قسمت زیرین بدن لاروها رنگ روشن‌تری دارد که عمدتاً سفید یا زرد کم‌رنگ است.

لاروهای کرم غوزه پنبه نسبتاً تهاجمی هستند و رفتارهای منحصر به فردی از خود نشان می‌دهند. در شرایط خاص، این لاروها می‌توانند به رفتارهای هم‌خواری یا کانیبالیسم روی آورند و به لاروهای دیگر در همان گیاه حمله کنند. این رفتار معمولاً در شرایطی اتفاق می‌افتد که منابع غذایی محدود است، و لاروها با خوردن یکدیگر سعی می‌کنند منابع بیشتری برای رشد و بقا به دست آورند.

از دیگر رفتارهای خاص لاروها این است که اگر در حین تغذیه از گیاهان مزاحمت یا تهدیدی حس کنند، خود را به سرعت از گیاه جدا می‌کنند و به زمین می‌افتند. در این حالت، بدن خود را به شکل حلقه‌ای می‌پیچند که این رفتار نوعی واکنش دفاعی در برابر شکارچیان است. با این کار، احتمال کمتری وجود دارد که شکارچیان آن‌ها را در بین گیاهان شناسایی کنند.

این ویژگی‌های ظاهری و رفتاری، Helicoverpa armigera را به یکی از آفات پیچیده و مقاوم در برابر شرایط محیطی مختلف تبدیل کرده است. شناخت این خصوصیات ظاهری و رفتاری به کشاورزان و محققان کمک می‌کند که آفت را سریع‌تر شناسایی کرده و بهترین سم حشره کش را برای از بین بردن کرم غوزه پنبه انتخاب کنند.

کرم غوزه خوار پنبه

همان‌طور که کرم غوزه پنبه یکی از آفات مهم گیاهان است، کرم سفید ریشه نیز تهدیدی جدی برای سیستم ریشه گیاهان به شمار می‌آید؛ برای کسب اطلاعات بیشتر درباره راهکارهای مقابله با این آفت، می‌توانید به مقاله مبارزه با کرم سفید ریشه مراجعه کنید.

چرخه زندگی کرم قوزه پنبه

cotton bollworm دارای چرخه زندگی سریعی است که به آن اجازه می‌دهد در مدت زمان کوتاهی جمعیت خود را افزایش دهد و به گیاهان میزبان حمله کند.

مرحله اول: تخم گذاری

نوع ماده پروانه کرم غوزه پنبه قادرند صدها تخم را بر روی قسمت‌های مختلف گیاهان میزبان خود بگذارند. این تخم‌ها به‌صورت پراکنده روی برگ‌ها، ساقه‌ها و سایر قسمت‌های گیاه قرار می‌گیرند تا امنیت بیشتری برای رشد لاروها فراهم شود. این پراکندگی تخم‌ها بر سطح گیاه باعث می‌شود که مدیریت و مبارزه با کرم قوزه پنبه دشوارتر شود، زیرا تخم‌ها در نواحی مختلف پخش شده و شناسایی همه آن‌ها به راحتی امکان‌پذیر نیست.

تخم‌ها به شکل کروی با قطر حدود 0.4 تا 0.6 میلی‌متر هستند و سطح دنده‌داری دارند. این تخم‌ها در ابتدا سفید رنگ هستند، اما با گذر زمان به رنگ سبز متمایل می‌شوند. این تغییر رنگ در تخم‌ها می‌تواند نشان‌دهنده زمان نزدیک به خروج لاروها باشد و به عنوان علامتی برای آغاز مرحله جدیدی از چرخه زندگی آفت به شمار رود.

 تحت شرایط مساعد، تخم‌ها معمولاً ظرف مدت سه روز به لارو تبدیل می‌شوند. سرعت این مرحله از چرخه زندگی به عواملی مانند دما و رطوبت محیط بستگی دارد و هرگونه تغییر در شرایط محیطی می‌تواند زمان خروج لاروها را تحت تاثیر قرار دهد.

مرحله دوم: لارو

پس از خروج از تخم، لاروهای کرم غوزه پنبه به‌سرعت تغذیه از گیاه میزبان را آغاز می‌کنند. این تغذیه معمولاً از قسمت‌های جوان و تازه گیاه صورت می‌گیرد و در مدت کوتاهی می‌تواند آسیب زیادی به گیاه وارد کند. هر لارو طی مراحل مختلف رشد خود که به آن‌ها “سن لاروی” گفته می‌شود، به تدریج اندازه و وزن بیشتری پیدا می‌کند. در ششمین مرحله سن لاروی، لاروها به حداکثر طول خود، یعنی حدود 40 میلی‌متر می‌رسند.

مرحله لاروی معمولاً بین 13 تا 22 روز طول می‌کشد. در این بازه زمانی، لاروها با تغذیه مستمر از گیاهان میزبان، خسارت قابل‌توجهی ایجاد می‌کنند. با افزایش تعداد لاروها در مزرعه، میزان خسارت نیز به طور تصاعدی بیشتر می‌شود و کنترل آفت دشوارتر خواهد بود.

مرحله سوم: شفیرگی

پس از پایان مرحله لاروی، لاروهای کرم غوزه خوار پنبه وارد مرحله شفیرگی می‌شوند. در این مرحله، لاروها پیله‌ای ابریشمی در خاک یا درون غوزه‌های پنبه و سایر بخش‌های گیاه می‌سازند تا روند تغییرات و تبدیل به پروانه بالغ را طی کنند. این پیله‌ها معمولاً در عمق 4 تا 10 سانتی‌متری خاک دفن می‌شوند، که این عمق مناسب به پیله‌ها کمک می‌کند تا تا حد زیادی از خطرات محیطی و شکارچیان در امان باشند.

مرحله شفیرگی به طور معمول بین 10 تا 15 روز به طول می‌انجامد. در این مدت، تغییرات پیچیده و تحولات داخلی در پیله رخ می‌دهد، که طی آن لارو به تدریج به پروانه بالغ تبدیل می‌شود. پس از تکمیل رشد و آماده شدن پروانه، این حشره از خاک بیرون می‌آید و مرحله جدیدی از چرخه زندگی خود را آغاز می‌کند.

مرحله آخر: تبدیل به پروانه بالغ و تکرار چرخه

کرم غوزه پنبه، به عنوان آفتی با چرخه زندگی سریع، قادر است در مدت کوتاهی جمعیت خود را افزایش دهد و به محصولات کشاورزی خسارت جدی وارد کند. این چرخه زندگی، که شامل مراحل تخم‌گذاری، لاروی، شفیرگی و تبدیل به پروانه بالغ است، می‌تواند تحت شرایط مناسب در حدود یک ماه کامل شود و امکان دارد چندین نسل از این آفت در یک فصل زراعی فعالیت کنند.

پروانه‌های بالغ همچنین با توانایی مهاجرت به فواصل دور، به سرعت به مناطق جدید راه یافته و دامنه خسارت‌های خود را گسترش می‌دهند. این پراکندگی سریع و ویژگی‌های خاص زندگی کرم قوزه پنبه، شباهت‌هایی به نیازهای مدیریت سایر آفات محیطی مانند موش و مارمولک ایجاد می‌کند، جایی که استفاده از ابزارهای مدرن، مانند دستگاه دفع موش و مارمولک، می‌تواند به کنترل و محدودسازی زیستگاه‌های این موجودات کمک کند و امنیت محیط‌های زراعی و صنعتی را ارتقا بخشد.

کرم قوزه پنبه

گیاهان میزبان و خسارت کرم غوزه پنبه

کرم غوزه خوار پنبه یکی از آفات پلی‌فاژ مهم در کشاورزی است که به محصولات متعددی در ایران حمله کرده و خسارات اقتصادی قابل توجهی وارد می‌کند. توانایی این آفت در تغذیه از طیف وسیعی از گیاهان و سازگاری با شرایط محیطی مختلف، کنترل و مدیریت آن را به چالشی بزرگ تبدیل کرده است.

آفت کرم قوزه پنبه در حال خروج از میوه گوجه فرنگی

مهم‌ترین محصولات میزبان این حشره در ایران موارد زیر هستند:

• پنبه: کرم قوزه پنبه به گل‌ها و غوزه‌های پنبه حمله می‌کند و با تخریب الیاف، کیفیت و کمیت تولید پنبه را کاهش می‌دهد. در برخی موارد، این حملات موجب باز شدن زودرس قوزه‌ها و کاهش طول الیاف می‌شود.
• گوجه‌فرنگی: آفت به میوه و ساقه گوجه‌فرنگی حمله کرده و با ایجاد سوراخ‌ها و زخم‌های باز، باعث پوسیدگی و از بین رفتن محصول می‌شود. این خسارت به‌ویژه در فصل برداشت می‌تواند تأثیر شدیدی بر کیفیت محصول و درآمد کشاورزان بگذارد.
• ذرت: این آفت با نفوذ به دانه‌های تازه و غلاف‌های ذرت، عملکرد و کیفیت نهایی محصول را کاهش می‌دهد. این خسارت به‌ویژه در مناطق کشت گسترده ذرت به چالشی اقتصادی برای کشاورزان تبدیل شده است. از این رو در برخی مناطق این حشره را با نام کرم خوشه‌خوار ذرت می‌شناسند.
• نخود و حبوبات: در نواحی مستعد، این آفت به نخود، لوبیا و دیگر حبوبات حمله می‌کند و با تخریب غلاف‌ها و جوانه‌ها، به‌ویژه در مراحل حساس رشد، کاهش چشمگیری در تولید و عملکرد نهایی محصول ایجاد می‌کند.
• یونجه و علوفه: تغذیه لاروهای این آفت از یونجه و سایر علوفه‌ها، میزان علوفه قابل استفاده برای دام‌ها را کاهش داده و زنجیره تأمین خوراک دام را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

علاوه بر خسارت مستقیم به محصولات زراعی، آسیب های ایجادشده توسط آفت کرم غوزه پنبه بستر مناسبی برای رشد قارچ‌ها و باکتری‌های بیماری‌زا فراهم می‌کند. این عفونت‌های ثانویه منجر به کاهش کیفیت و ماندگاری محصولات و افزایش هزینه‌های کشاورزان می‌شود.

آفت کرم غوزه پنبه در حال خروج از غوزه پنبه

روش‌های مبارزه با کرم غوزه پنبه

از بین بردن کرم قوزه پنبه به دلیل چندخوار بودن و قدرت تطبیق‌پذیری بالا، نیاز به روش‌های مدیریتی متنوع و تلفیقی دارد. این روش‌ها شامل کنترل‌های شیمیایی، زیستی و مدیریت زراعی است که با هدف کاهش جمعیت آفت و آسیب‌های اقتصادی آن به محصولات کشاورزی اعمال می‌شوند. در ادامه به روش‌های مختلف مدیریت و کنترل این آفت می‌پردازیم.

استفاده از سم برام کرم غوزه پنبه

استفاده از حشره‌کش‌های شیمیایی یکی از روش‌های متداول برای مبارزه با کرم قوزه پنبه است، اما به دلیل بروز مقاومت ژنتیکی در جمعیت‌های آفت، این روش نیازمند مدیریت دقیق و دوره‌ای است. پژوهش‌های اخیر نشان داده‌اند که جهش‌ها و تغییرات ژنتیکی در این پروانه، مقاومت آن را نسبت به بسیاری از حشره‌کش‌ها افزایش داده است.

متاسفانه، برخی از جمعیت‌های این آفت به سموم Bt، که به‌عنوان یکی از کشنده ترین سم برای سوسک شناخته می‌شود و به‌طور گسترده در کشاورزی به کار می‌رود، مقاوم شده‌اند.

علاوه بر مقاومت به سموم Bt، مطالعات نشان داده‌اند که برخی جمعیت‌های کرم قوزه خوار پنبه دارای جهش‌های ژنتیکی خاصی مانند جهش در ژن CYP337B3 هستند که باعث مقاومت به برخی حشره‌کش‌های شیمیایی می‌شود. این جهش‌ها ساختار متابولیکی آفت را تغییر می‌دهند و مانع از تجزیه کامل سموم در بدن آن می‌شوند.

برای مقابله با این مقاومت، تغییر دوره‌ای نوع سموم و استفاده از ترکیبات متفاوت یا ترکیب چند حشره‌کش با اثرات متنوع توصیه می‌شود؛ چنین اقداماتی می‌تواند به کاهش روند ایجاد مقاومت در این آفت کمک کند و اثربخشی سمپاشی را بهبود بخشد.

کنترل زیستی کرم قوزه پنبه

کنترل زیستی یکی از روش‌های پایدار و دوستدار محیط زیست برای کاهش خسارت کرم قوزه پنبه است که با استفاده از دشمنان طبیعی این آفت انجام می‌شود. زنبورهای انگل‌ساز از جمله زنبورهای جنس Trichogramma و Habrobracon hebetor از مؤثرترین حشرات مفید در این روش هستند.

این زنبورها به تخم‌ها و لاروهای کرم خوشه‌خوار ذرت حمله کرده و با کاهش جمعیت آفت، مانع از تکثیر بیشتر آن می‌شوند. علاوه بر این، رهاسازی دوره‌ای گونه‌های شکارچی مانند کفشدوزک‌ها و برخی عنکبوت‌ها که به‌طور طبیعی از این آفت تغذیه می‌کنند، به حفظ تعادل جمعیت آفت کمک کرده و به کنترل پایدار آن در مزارع کمک می‌کند.

کنترل زراعی

مدیریت زراعی شامل اقداماتی است که به کاهش خسارات کرم غوزه پنبه و محدود کردن رشد و تکثیر آن کمک می‌کند. یکی از این اقدامات، کاشت گیاهان مقاوم یا محصولات اصلاح‌شده به روش‌های بیوتکنولوژی، مانند پنبه Bt، است که ضمن کاهش نیاز به حشره‌کش‌ها، بازده محصول را نیز افزایش می‌دهد.

همچنین، شخم عمیق در پاییز و آبیاری زمستانه می‌تواند به تخریب پیله‌های در حال زمستان‌گذرانی Helicoverpa armigera در خاک کمک کرده و جمعیت اولیه آفت را برای فصل بعد کاهش دهد. به علاوه، مدیریت تناوب کشت با کاشت گیاهان غیر میزبان به جای میزبان، از تکثیر این آفت جلوگیری می‌کند و به کاهش طبیعی جمعیت آن در مزرعه می‌انجامد.

استفاده از تله‌ها و فرومون‌ها

انواع تله حشرات فرومونی از طریق جذب پروانه‌های نر با استفاده از فرومون‌های جنسی، به کاهش جمعیت و از بین بردن کرم غوزه پنبه کمک می‌کنند. این روش با جلوگیری از جفت‌گیری و تولید نسل‌های جدید، به طور مؤثری به کنترل آفت کمک می‌کند. همچنین، فرومون‌ها به عنوان ابزاری پایشی استفاده می‌شوند تا تراکم جمعیت آفت در مزرعه را رصد کرده و اطلاعات لازم برای زمان‌بندی اقدامات کنترل را در اختیار کشاورزان قرار دهند. این پایش به کشاورزان امکان می‌دهد تا با آگاهی از میزان آلودگی، اقدامات لازم را در زمان مناسب انجام دهند.

مبارزه موثر با کرم غوزه پنبه نیازمند یک رویکرد تلفیقی است که شامل استفاده از روش‌های زراعی، زیستی، شیمیایی و ژنتیکی است. به‌کارگیری این روش‌ها به‌صورت هماهنگ و پایش مستمر جمعیت آفت می‌تواند به کاهش خسارات اقتصادی و حفظ محیط زیست کمک کند و در عین حال به حفظ بهره‌وری و پایداری در سیستم‌های کشاورزی کمک کند.

شاید برایتان جالب باشد که علاوه بر مبارزه با کرم غوزه پنبه، روش‌هایی برای دور نگه داشتن دیگر موجودات مزاحم، مثل موش‌ها نیز وجود دارد. برای آشنایی بیشتر، سری به مقاله موش از چی بدش میاد؟ بزنید.

نتیجه‌گیری

کرم غوزه پنبه به‌عنوان یکی از آفات مخرب محصولات کشاورزی، با چرخه زندگی سریع و توانایی حمله به گیاهان متنوع، چالشی بزرگ برای کشاورزان محسوب می‌شود. ویژگی‌های این آفت، از جمله مقاومت به سموم و قدرت تطبیق‌پذیری بالا، آن را به یکی از دشوارترین آفات برای کنترل تبدیل کرده است.

برای مبارزه مؤثر با کرم غوزه پنبه، استفاده از ترکیبی از روش‌های شیمیایی، زیستی، و زراعی ضروری است. به‌کارگیری راهکارهایی مانند استفاده از تله‌های فرومونی و مدیریت تناوب کشت، در کنار استفاده از سموم با دوره‌های متغیر، می‌تواند به کاهش جمعیت آفت و جلوگیری از آسیب به محصولات کمک کند. کنترل این آفت با برنامه‌ریزی دقیق، علاوه بر کاهش خسارات اقتصادی، به حفظ پایداری اکوسیستم کشاورزی نیز کمک خواهد کرد.